İyot Eksikliği

İyot, insan vücudunda çok küçük miktarda bulunan beyin gelişimi ve büyümenin düzenlenmesinde çok önemli rolü olan tiroid hormon sentezi için gerekli olan bir eser elementtir. İyotun hem az alınması hem de fazla alınması tiroid hastalığına neden olmaktadır. Günlük iyot ihtiyacı yaşlara göre değişmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), ortalama günlük iyot gereksinimini bebek ve beş yaşına kadar olan çocuklar için 90 µg, 6-12 yaş dönemi için 120 µg, adolesan ve erişkinler için 150 µg, gebe ve emziren kadınlar için de 250 µg olarak önermektedir. Vücuda alınan iyot miktarını belirleyen en önemli faktör yaşanılan bölgedeki toprak, su ve bitkilerde bulunan iyot miktarıdır. En önemli kaynağı ise deniz ürünleridir. İyot eksikliği belirli cografi bölgelerde daha sık görülmekte olup sıklık iyot eksikliği derecesine ilave olarak diğer çevresel guatrojenlerden de etkilenmektedir. Guatrojen olarak adlandırılan lahana, karnıbahar, şalgam, keten tohumu gibi ürünlerde bulunan çeşitli maddeler, iyot ile yarışırlar ve tiroid metabolizmasını etkileyerek iyot eksikliğinin etkilerini artırırlar.

İyot eksikliği, tüm dünyada en önemli sağlık sorunlarından biridir. İyot, vücudumuzda başta beyin olmak üzere tüm organların düzenli çalışmasında, büyüme ve gelişmenin tam olmasında, vücudun ısı ve enerjisinin devamı için gerekli olan tiroid hormonlarının yapımında kullanılmaktadır. İyot eksikliğinde ortaya çıkan bozukluklar yaşa ve eksikliğin ağırlığına göre değişmektedir. Tüm yaş grupları iyot eksikliğinden etkilense de özellikle hamileler, fetüs, yenidoğan ve süt çocukları daha fazla etkilenmektedir. İnsanda beyin gelişimi fetal hayatta başlar ve ilk 2-3 yaş en hassas dönemi oluşturur. İyot eksikliğine bağlı olarak düşük, ölü doğum, bebek ölümünde artma, zeka geriliği, sağırlık, boy kısalığı görülmektedir. İyot eksikliği bölgelerinde yenidoğan tarama testlerinde TSH düzeyleri yüksek bulunmaktadır. Çocukluk çağında ise guatr, büyüme geriliği, öğrenmede güçlük ve okul başarısızlığına neden olur. İyot eksikliği bölgelerinde yaşayan çocukların IQ skorunun 13 puan düşük olduğu gösterilmiştir. Erişkinlerde ise diffüz ve noduler guatr, zihnin yeterli çalışmaması gibi çeşitli hastalıklara yol açar. Bir bölgedeki iyot eksikliğinin derecesi guatr oranı, idrarda iyot eksikliği gibi ölçütlere göre yapılmaktadır.

İyot eksikliği dünyada korunulabilir zeka geriliğinin sık nedenlerinden biridir. İyot vücuda su, besinler, ve özellikle deniz ürünleri ile alınır. Günümüzde dünyada hala milyonlarca insan iyot eksikliği ve sorunlarıyla yaşamaktadır. Ülkemizde besinler ve içme suyuyla yeterli iyot alınamamakta olup iyot yetersizliği hastalıklarını önlemek için tek önlem gebelikten önce ve gebelik boyunca anne adayları ve yenidoğan bebekleri öncelikli olmak üzere tüm yaşam boyunca iyot açığının karşılanmasıdır. Bu amaçla Sağlık Bakanlığı ve UNICEF işbirliği ile 1994 yılından bu yana “İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı” ülkemizde yürütülmektedir. Bu program çerçevesinde yapılan eğitim, bilgilendirmelerle iyotlu tuz kullanımı artmış, önemli yol katedilmiş olmasına rağmen hala istenilen düzeylerde değildir. Alınan tuzun iyotlu olduğundan emin olunmalı, rafine olmayan, içeriği bilinmeyen, kaya tuzu, Himalaya tuzu olduğu söylenen tuzlar tercih edilmemelidir. Gebelik, hipertansiyon gibi nedenlerle tuz kısıtlaması yapılacaksa alternatif iyot desteğinin artırılması gerektiği unutulmamalıdır. Sorunun önlenmesi için sadece tuzların iyotlanması ve iyotlu tuzun kullanılıyor olması yetmemektedir. İyot, ısıdan ve ışıktan etkilendiği için iyotlu tuzun nemli olmayan ortamda, kapalı kutularda ve karanlıkta saklanması ve yemeğe uygun zamanda ilave edilmesi de etkinlik açısından önem taşımaktadır.