Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yeni koronavirüs hastalığını (COVID-19) küresel bir salgın yani pandemi olarak ilan etmiştir. İleri yaştaki kişiler ve önceden mevcut bir sağlık sorunu olan (yeterince iyi kontrol edilmeyen diyabet gibi) kişiler virüsün yol açtığı bu enfeksiyon nedeniyle daha çok etkilenebilmektedir.
Genel olarak çocuklarda ve ergenlerde COVID-19 daha az görülmekte ve hafif seyretmektedir. Ancak, tip 1 diyabet dahil olmak üzere endokrin hastalığı olan çocukların ve ergenlerin kendileri veya aileleri tarafından COVID-19 ile ilgili olarak birçok soru sorulmaktadır.
Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği (ÇEDD) olarak Avrupa Pediatrik Endokrinoloji Derneği (ESPE)’nin görüşleri ve diğer bildirilen verilere dayanarak önerilerimizi sizinle paylaşmak istiyoruz:
Risk nedir ?
İyi derecede yönetilen endokrin koşullara (Tip 1 diyabetes mellitus dahil olmak üzere) sahip çocukların enfekte olma veya koronavirüs nedeniyle ciddi derecede hasta olma riski altında olduğunu gösterir güvenilir veriler bulunmamaktadır. Ayrıca, koronavirüs hastalığının çocuklardaki seyrinin genellikle daha hafif olduğu bilinmektedir. Ancak, iyi derecede kontrol edilmeyen diyabetes mellitus bağışıklığı zayıflatabilmekte ve buna bağlı olarak virüs tarafından enfekte olma riskini arttırmaktadır. Sağlıklı fakat aşırı derecede obez çocuklarda, COVID-19 enfeksiyonu nedeniyle daha komplike akciğer enfeksiyonu riskinin, daha fazla olduğu yönde bazı bilgiler mevcuttur. Her gün konuyla ilgili yeni veriler elde edilmektedir. Burada önemli olan nokta, çocukların ve ebeveynlerinin önleyici tedbirleri sıkı bir şekilde uygulanması ve COVID-19 enfeksiyonunun önlenmesinde dikkatli olmalıdır.
Risk nasıl azaltılır?
- Ellerinizi 20 saniye boyunca sabun ve suyla sıkça yıkayın veya alkollü bir ıslak mendil ile temizleyin
- Sosyal mesafeyi koruyun (1 metre)
- Mendile veya dirseğinizin iç kısmına doğru öksürün veya hapşırın
- Ellerinizi temizlemeden yüzünüze dokunmayın
- Yüzeyleri sıkça dezenfekte edin
Elbette ki bu önlem ve tedbirler çocukların yanı sıra ebeveynler ve bakım ve tedavilerinden sorumlu kişiler tarafından da yerine getirilmelidir. Koruyucu önlem ve tedbirler ile ilgili detaylı yönlendirici ilkeler ve kılavuzlar içeren T.C. Sağlık Bakanlığı, Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) İnternet sitesinin linki aşağıda sunulmuştur. Ayrıca ÇEDD tarafından COVID-19 hakkında yazımız da web sitemizde bulunmaktadır.
- Okul ve izolasyon: Diyabetli ve diğer endokrin koşullarına sahip çocuklar, okul ve kendi kendine izolasyon ile ilgili yerel düzenlemelere ve kurallara uymalıdır. Eğer evde uzaktan öğrenim bir seçenek ise, bu tüm çocuklar için geçerlidir.
- Semptomların olması durumunda: Lütfen doktorunuzu (veya acil durum telefon numaralarını) arayın. ÇOK ÖNEMLİ herhangi bir kuşkuda - lütfen doktorunuza danışın ve resmi olarak verilen tıbbi tavsiyelere uyun.
- Koronavirüs hastalığı esnasında tip 1 diyabet yönetimi: İyi derecede yönetilen diyabetli çocukların yaşıtları gibi aynı hastalık seyrine sahip olması beklenmektedir. ÇEDD rehberi tarafından verilen “hastalık günlerinde” diyabet yönetimine dair genel tavsiyeleri uygulamanızı ve pediatrik endokrinoloji uzmanınız ile irtibata geçmenizi öneriyoruz. İnsülin tedavisini sonlandırmayın, gerektiği şekilde dozu arttırın ve sıklıkla kan şekeri ve keton değerlerini ölçün. Koronavirüs hastalığı esnasında “hastalık günlerinde” tip 1 diyabet yönetimi hakkındaki detaylı yönlendirici ilkeler ve kılavuzlar ÇEDD Diyabet Rehberleri linkinde aşağıda sunulmuştur.
- Diyabetli çocukların kullandığı diğer ilaçların (antihipertansif gibi) şu andaki bilgilerimize göre kullanılmasında sakınca yoktur.
- Koronavirüs hastalığı esnasında adrenal yetmezlik yönetimi: Eğer çocuk semptomatik hale gelirse, konjenital adrenal hiperplazi (KAH), panhipopituitarizm (hipofiz yetmezliği), Addison hastalığı, uzun süreli steroid ilacı kullanımından sonra veya başka bir nedenden dolayı adrenal yetmezliği bulunan çocuklarda genel “hastalık günleri kurallarına” göre hidrokortizon dozunun arttırılmasını önermekteyiz. Endokrinoloji uzmanınızın “hastalık günleri” yönetimi hakkındaki standart tavsiyelerini uygulayın ve eğer emin değilseniz ilave hidrokortizon dozu uygulayın ve derhal endokrinoloji uzmanı veya acil bakım doktorunuza başvurun. Size verilen barkodlu kartlarda tedavi kurallarını içeren web sitemize yönlendirilmektesiniz.
- Koronavirüs hastalığı esnasında diğer endokrin koşullar: Diğer çeşitli endokrin koşulları bulunan çocuklarda koronavirüs hastalığı görülmesi durumunda, hastalığın seyrinin yaşıtlarına benzer şekilde olmasını beklemekte ve hasta çocuklara yönelik olağan yönetim tavsiyelerine uyulmasını önermekteyiz.
- Küresel salgın esnasında insülin, hidrokortizon ve diğer ilaçların sağlanması: Her zaman önceden en az bir haftalık yeterli insülin/hidrokortizon/diğer ilaç stokuna sahip olmanız gerekliliğine rağmen, tedarik zincirini tehlikeye atma olasılığı ve bölgesel veya küresel kıtlığa neden olabilme ihtimali nedeniyle çok fazla miktarda insülin veya diğer ilaçların stoklanmasını önermiyoruz. Mevcut durumda, Türkiye’de insülin veya diğer ilaçların bulunamaması veya yokluğuna dair herhangi bir bildirim bulunmamaktadır. Lütfen her zaman olağan yedek insülin/ilaç miktarını bulundurun ve yerel mevzuatlar, kurallar ve duyuruları takip edin.
COVID-19 hakkındaki mevcut bilgilerimizin veri eksikliği ve noksanlığı ile sınırlı olduğunu ve yeni veriler ulaştıkça sizlerle daha ayrıntılı veri ve kılavuz bilgileri paylaşacağımızı unutmayınız.
Lütfen konuyla ilgili daha fazla bilgi için irtibatta kalın ve T.C. Sağlık Bakanlığı, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), ESPE ve tip 1 diyabetli çocuklar için ISPAD tarafından duyurulacak güncellemeleri takip edin.
Lütfen sıklıkla ellerinizi yıkayın, mümkün olabildiğince evinizde kalın ve aile üyeleri dışındaki kişiler ile 1 metrelik sosyal mesafeyi koruyun.
https://www.saglik.gov.tr/
https://www.who.int/
https://www.eurospe.org/
https://www.ispad.org/
http://www.cocukendokrindiyabet.org/uploads/dokumanlar/4rQmbOPqvZha1SywGHSV.pdf
http://www.cocukendokrindiyabet.org/icerik/39
ÇEDD Yönetim Kurulu
25-03-2020
